Słownik zawiera opis terminów, zwrotów, określeń i nazw, z którymi spotyka się każdy adept sztuki latania często mając problem z prawidłowym ich zrozumieniem. Jest cały czas otwarty i może być uzupełniany o nowe definicje.
Jeżeli Ty też chcesz dodać coś od siebie, uzupełnić lub poprawić - napisz do webmastera.
Potoczna nazwa wyciągarki samochodowej. Mechanizm z bębnem jest mocowany do haka z tyłu. Operator (a nie kierowca!) siedzi z tyłu pojazdu pod podniesioną tylną klapą bagażnika. W trakcie holowania kontroluje i ew. reguluje siłę hamowania bębna.
Metoda ta umożliwia wykonanie bardzo wysokich holi, a także holi z wielokrotnym nawrotem. Wymagany jest dosyć długi odcinek pustej przestrzeni (pas startowy lotniska). Wymaga umiejętności samodzielnego holowania i nie polecana dla początkujących pilotów.
Jest to protektor napełniany powietrzem, przypinany na wierzchu z tyłu uprzęży w celu dodatkowej ochrony przy upadku pilota, szczególnie na plecy. Podczas startu airbag jest pusty. W trakcie lotu powietrze dostaje się przez jednostronne zawory. W ten sposób zostaje napełniony powietrzem. Podczas uderzenia powietrze jest wypychane przez zawory absorbując energię. Konstrukcja airbagów umożliwia przymocowanie ich do wielu klasycznych uprzęży.
W Polsce tak nazywany jest start odwrócony. Pilot ustawia się tyłem do kierunku startu, przodem do rozłożonej na starcie paralotni. Taśmy są skrzyżowane na brzuchu, sterówki trzymane są w dłoniach. Po podniesieniu skrzydła pilot odwraca się przodem do kierunku startu w ten sposób, aby taśmy były nieskrzyżowane, następnie hamuje lekko skrzydło, aby go nie wyprzedziło nad głową, kontroluje poprawność wypełnienia czaszy oraz rozkład linek i wykonuje start do przodu.
Bardzo popularna technika startu w górach, na małych lub stromych startowiskach, gdzie start klasyczny nie może być wykonany ze względu na brak miejsca lub złe warunki terenowe. Czasem stosowana jako metoda startu za wyciągarką spalinową. Zalecana jako bardzo dobra metoda na poznanie skrzydła, długotrwały trening na terenie płaskim dla początkujących i zaawansowanych pilotów. Nabycie umiejętności utrzymania skrzydła nad głową bez patrzenia na nie daje wyczucie jego reakcji, co bardzo przydaje się podczas latania termicznego oraz w różnych niespodziewanych sytuacjach, np. nagłej klapy, czy wejścia w turbulencję.
W przypadku silnych wiatrów na starcie jest to często jedyna możliwa technika startu (np. klif nadmorski).
Deformacja skrzydła w locie za pomocą drugiego rzędu taśm "B". Podczas lotu po prostej pilot trzymając sterówki w dłoniach chwyta za obydwie taśmy "B" i zaczyna ściągać je w dół w stronę pasa. Po początkowym dużym oporze następuje załamanie się skrzydła na kształt litery V (patrząc z boku), zluzowanie taśm, wyhamowanie prędkości postępowej i szybki wzrost opadania pionowego. Przy pełnym ściągnięciu taśm można uzyskać w ten sposób do 6..8 m/s.
Aby powrócić do normalnego lotu należy odpuścić zdecydowanym ruchem obydwie taśmy razem (!!!), po czym skrzydło samoczynnie przejdzie do lotu po prostej z niewielkim wahnięciem do przodu.
Technika stosowana do szybkiego wytracenia nadmiaru wysokości, do ucieczki przed termiką, chmurą burzową itp. Typowym błędem jest odpuszczanie taśm nierównomiernie, co może spowodować przejście w negatywkę. Jeżeli coś dzieje się nie tak przy wyjściu, można albo wypchnąć taśmy "A" albo ściągnąć powtórnie taśmy i wejść powtórnie w opadanie pionowe.
Zakręcane zapięcie w kształcie wydłużonego trójkąta. Stosowane w taśmach nośnych paralotni do przypięcia kilku linek. Często dodatkowo zabezpieczane o-ringiem gumowym lub koszulką termokurczliwą.
Polega na równomiernym i dynamicznym ściągnięciu nawiniętych dodatkowo na dłonie sterówek. Skrzydło po zahamowaniu deformuje się na kształt rogala i zaczyna gwałtownie poruszać się do przodu i do tyłu. Gwałtownie rośnie opadanie. W chwili, gdy skrzydło wykonuje wahnięcie do przodu pilot odpuszcza sterówki a skrzydło szybko napełnia się i po lekkim zanurkowaniu powraca do stanu normalnego lotu.
Technika generalnie nie służy do niczego praktycznego oprócz napędzenia strachu widzom.
Global Positioning System - System Globalnej Nawigacji Satelitarnej. Przyrząd GPS łączy się z kilkunastoma satelitami i na podstawie przesłanych danych wylicza dokładną pozycję pilota. Umożliwia m.in. wprowadzenie trasy lub mapy przelotu do pamięci, która jest wyświetlana w trakcie lotu na wyświetlaczu ciekłokrystalicznym. Pilot może śledzić lot i kierować się tzw. markerami, czyli znacznikami kolejnych punktów trasy. Dzięki temu można wykonywać lot nawet bez widoczności ziemi. Orientacyjny koszt 800-3000 zł.
Zaczep z blokadą otwarcia służący do przypinania taśm skrzydła do uprzęży. Spotykane są też z blokadą nakręcaną produkcji CCCP.
Ochrona głowy jest istotna szczególnie podczas startu i lądowania. Lądowanie w terenie przygodnym stwarza dodatkowe niebezpieczeństwo uszkodzenia twarzy, szczęki, karku. Wszelkie kaski styropianowe czy budowlane są jedynie złudzeniem ochrony. Porządny kask jest wykonany z laminatu, węgla lub kevlaru, często posiada obejmę chroniącą szczękę, z tyłu podcięcie umożliwiające patrzenie do góry, są lekkie, umożliwiają też montaż wewnątrz słuchawek i mikrofonu do radia. Do najbardziej popularnych i najlepszych należą kaski firmy Insider. Koszt nowego 200-500 zł.
Potoczna nazwa bocznego niesymetrycznego podwinięcia paralotni. Podczas lotu w termice końcówka skrzydła, która wleciała w obszar prądu zstępującego w dół zostaje podwinięta pod spód skrzydła. Wielkość tego podwinięcia może wynieść nawet 50 % rozpiętości. Jest to typowa sytuacja w locie w odróżnieniu od innych aparatów latających. Małe klapy często znikają samoczynnie, przy większych pilot musi wspomagać skrzydło "pompując" je sterówką.
Podczas lotu pilot może celowo wykonać dwie symetryczne klapy w celu wytracenia nadmiaru wysokości, ułatwienia lądowania w terenie przygodnym, ucieczki od termiki, przyspieszenia lotu przy zagrożeniu przewianiem na klifie lub w górach. W tym przypadku należy ściągnąć skrajne linki z pierwszego rzędu taśm "A". Pilot prostuje się w uprzęży i trzymając sterówki chwyta wysoko pierwsze zewnętrzne linki obydwu taśm "A". Pociąga najpierw jedną, później drugą. Im więcej naraz linek tym większa wyjdzie z tego klapa. Skrzydło po chwilowym wahnięciu przyspiesza lot. Sterowanie odbywa się poprzez wychylenia ciałem. W ten sposób można zwiększyć prędkość opadania do ~3 m/s. Wypuszczenie linek w dowolnej kolejności powoduje wypełnienie się czaszy, czasem wymaga pomocy - "pompki" sterówką.
Tę technikę powinien bezwględnie opanować każdy pilot. Nierzadko piloci lądują przygodnie z klapami na wąskiej polanie czy przecince leśnej.
Alternatywa dla osób nie mających warunków do latania. Składa się z dwusuwowego silnika o pojemności 210-312 ccm i ciągu na śmigle 45-65 kg, zamocowanego do ramy wraz z koszem chroniącym śmigło i uprzężą. Typowy zbornik paliwa 5-10 l wystarcza na 1-2 godz. lotu. Śmigło pchające o średnicy 1..1,3 m. drewniane lub laminatowe. Czasem spotyka się elektryczny rozrusznik, ale zazwyczaj zapłon wykonuje się linką.
Po zapaleniu silnika pilot stawia skrzydło i biegnąc rozpędza paralotnię całą mocą silnika. Dźwignię sterowania pilot trzyma wraz ze sterówką w jednej dłoni.
Koszt nowego napędu: 8-9 tys. zł. Dodatkowe śmigło 500 zł.
Jedna z najbardziej niebezpiecznych sytuacji w powietrzu. Gwałtowne ściągnięcie jednej sterówki powoduje zahamowanie tej części skrzydła. W tym momencie druga część obiega po okręgu tę zahamowaną i cała czasza zaczyna kręcić się jak śmigło. Pilot najpierw jest obracany w osi pionowej, ale po ok. 3 obrotach siła odśrodkowa wyrzuca go na zewnątrz. Teraz pilot w sposób nieskoordynowany porusza się wraz z paralotnią po okręgu.
Inną przyczyną wystąpienia "negatywki" może być nierównomierne odpuszczenie taśm przy wyjściu z B-stall'a, gwałtowne odpuszczenie jednej sterówki po zahamowaniu skrzydła.
Technika wymaga szkolenia na treningu bezpieczeństwa.
Płyta wykonana z laminatu, węgla, kevlaru, pianki i innych materiałów absorbujących energię, obłożona materiałem miękkim, np. gąbką. Protektor jest umieszczony w tylnej (plecowo-krzyżowej) części uprzęży.
Jego zadaniem jest rozkładanie na dużej powierzchni siły przy uderzeniu, pochłanianie energii uderzenia oraz ochrona kręgosłupa. W niektórych uprzężach stosowane są dodatkowe wkładki z boku chroniące przed urazami przy upadkach.
Podczas lotu na żaglu na nadmorskim klifie albo lotu w górach może dojść do sytuacji, gdy prędkość powietrza względem ziemi jest większa, niż prędkość postępowa paralotni. Pilot zaczyna się cofać do tyłu, co w przypadku startu z góry może spowodować dostanie się na jej stronę zawietrzną, gdzie występuje bardzo poszarpana i silna turbulencja. Grozi to bezpośrednio życiu pilota, dlatego należy reagować natychmiast po stwierdzeniu zjawiska. W tym celu można założyć duże klapy, ale najczęściej stosowany jest tzw. speed. W połączeniu z klapami pomaga często uratować się z opresji.
Ratowniczy System Hamujący jest tak naprawdę klasycznym spadochronem ratowniczym, ale ze względu na hmmm... przepisy jest nazywany RSH, aby nie był traktowany jako pojazd powietrzny, co pociąga za sobą konieczność posiadania przez pilota legalizacji, atestów itp.
Zazwyczaj RSH jest umieszczony w osobnym kontenerze (pokrowcu) przypinanym do uprzęży, lub umieszczony w jej specjalnej kieszeni. Jeżeli w trakcie lotu dojdzie do sytuacji niebezpiecznej, pilot może bez odcinania czy odpinania (!) paralotni rozwinąć RSH wyrzucając za uchwyt kontener z czaszą i linkami na zewnątrz od siebie. Podczas napełniania czasza samoczynnie ustawia się stopniowo najpierw z boku hamując paralotnię, następnie nad głową pilota hamując prędkość opadania. Aby ułatwić lub czasem nawet umożliwić bezpieczne lądowanie piloci ściągają linki paralotni do siebie.
Typowa powierzchnia RSH to 35-40 m kw. Cena ok. 600 zł.
Praktycznie każde vario posiada wejście na czujnik do pomiaru prędkości lotu względem powietrza. Z wyglądu przypomina lotkę do badmintona z długim czubkiem i jest zawieszony swobodnie na przewodzie. Pilot po starcie wyciąga go ze schowka i spuszcza pod siebie.
Prawie każda uprząż posiada wszyte bloczki do założenia tzw. Speed Systemu. Jest to poprzeczka zawieszona pod siedziskiem uprzęży połączona za pomocą dwóch linek przewleczonych przez bloczki w uprzęży i połączonych z odpowiednimi zaczepami na taśmach pierwszego rzędu "A". Podczas lotu pilot zaczepia stopami o poprzeczkę i wyciskając ją do przodu nogami powoduje wzajemne przesuwanie się taśm A, B i czasem C w taki sposób, że profil skrzydła zostaje spłaszczony i zmniejsza się kąt natarcia skrzydła. Powoduje to przyrost prędkości postępowej i opadania. W połączeniu z klapami umożliwia ucieczkę przed przewianiem, w przelotach lub lotach termicznych pozwala na szybkie przemieszczanie się do następnego komina (patrz: termika). Istnieją różne modyfikacje tego systemu, np. dwie poprzeczki połączone razem, ale zasada działania jest taka sama.
Speed System jest niezbędny do lotów w górach, na klifie i praktycznie każdy praktykujący pilot powinien go mieć jako podstawowe wyposażenie, ważniejsze od vario, czy GPS-u. Koszt fabrycznego ok. 30 zł.
Ulubiona przez wielu technika lotu dostarczająca bardzo dynamicznych wrażeń. Pilot stopniowo ściąga jedną sterówkę powodując pogłębianie zakrętu. W pewnym momencie następuje dynamiczne przyspieszenie i paralotnia zaczyna szybko tracić wysokość. Pilot kręci się po obwodzie koła naprzeciwko skrzydła. Prędkość obwodowa dochodzi do 100 km/h, a opadanie może dojść do 16-20 m/s. Jest to najszybsza metoda gwałtownego wytracenia wysokości np. w celu ucieczki przed chmurą burzową typu Cb. Ze względu na duże siły odśrodkowe i prędkości wielu pilotów wykonuje spiralę w celach sportowych. Nie zmienia to faktu, że niejeden już uniknął poważnych kłopotów dzięki umiejętności wykonania tej figury. Dlatego warto ją poznać, ale najlepiej zacząć pod nadzorem radiowym bardziej doświadczonego pilota.
Podstawowa technika startu. Czasza paralotni jest rozłożona w kierunku startu, pilot ustawiony twarzą do kierunku startu. W dłoniach trzyma sterówki i taśmy pierwszego rzędu "A". Po komendzie do startu pilot wychyla się do przodu i podnosi czaszę z ziemi. Kiedy ta znajdzie się nad głową pilot puszcza taśmy "A" i biegnąc mocno pochylony do przodu rozpoczyna start.
Jest to jedna z dwóch typowych technik startu (patrz alpejka). Nieodzowna do nauki startu na kursach, oraz podczas bezwietrznej pogody. Często też stosowana do startów za wyciągarką.
Potocznie nazywane zjawisko występowania prądów wznoszących. Rozgrzane słońcem powierzchnie (np. piasek, asfalt, budynek) ogrzewają powietrze, które rozszerzając odrywa się od powierzchni w postaci tzw. bąbla i unosi do góry. Ze względu na różnicę temperatur bąbel unosi się coraz szybciej aż do wysokości kondensacji pary wodnej, gdzie tworzy się chmura. W miejsce odrywającego się bąbla zostaje zasysane powietrze z najbliższego otoczenia. Powstaje tzw. "wiatr termiczny". Efekt unoszenia powietrza do góry pod chmurę nazywamy kominem.
Po natrafieniu na taki prąd wznoszący pilot krążąc wewnątrz może wznosić się wraz z nim osiągając niekiedy bardzo duże wysokości rzędu 2-3 tys. metrów. Podczas występowania szlaku chmur pogodowych (typu Cumulus) pilot może w ten sposób przelatywać od komina do komina nadrabiając straconą podczas przelotu wysokość. Taka technika lotu umożliwia wykonanie przelotów na odległości kilkudziesięciu kilometrów i więcej.
Na szkoleniu podstawowym pilot nabywa tylko podstawową wiedzę teoretyczną, a nabyte umiejętności pozwalają na latanie w spokojnych warunkach. Chcąc doskonalić swoje umiejętności najlepiej zdecydować się na szkolenie dodatkowe, zwane treningiem bezpieczeństwa.
Pilot wykonuje nalot z górskiego startowiska nad jezioro i pod kontrolą radiową wykonuje zadanie treningowe. Wszystkie czynności są nagrywane kamerą video, a wieczorem loty są omawiane na forum. Dzięki takiemu szkoleniu można dobrze poznać cechy własnej paralotni, ale przede wszystkim sposób zachowania się w różnorodnych sytuacjach podczas lotu, np.: klapy, b-stall, full-stall, spirala. W ostatnim dniu chętni mogą przećwiczyć "rzucanie paki", czyli użycie RSH.
Zjawisko polegające na występowaniu różnorodnych i niejednolitych prądów powietrza pomieszanych ze sobą, co powoduje silne zakłócenia podczas lotu. Szczególnie często spotykane podczas dni słonecznych, nad budynkami, w terenie o silnej kontrastowości (piasek, las, jezioro, droga). Powietrze jest rozgrzewane niejednolicie, przez co w krótkim czasie można natrafić na silne noszenia i duszenia. Turbulencja występuje jako normalne zjawisko atmosferyczne na zawietrznej stronie zbocza lub góry, gdzie powietrze zderzając się z różnych stron tworzy bardzo dynamiczne, silne i szybkozmienne zawirowania. Efekt ten może występować nawet do kilku km od zbocza góry, w zależności od siły wiatru.
Zjawisko to jest szczególnie niebezpieczne dla początkujących pilotów, dlatego loty szkolne często wykonuje się rano lub późnym popołudniem, kiedy nasłonecznienie jest o wiele mniejsze.
Potoczna nazwa wariometru. Jest to urządzenie wielofunkcyjne bardzo przydatne w praktycznym lataniu. W zależności od firmy i wersji vario podaje lub rejestruje przykładowe parametry:
Siedzisko dla pilota, do którego jest przypięta paralotnia. Typowe zapięcie składa się z taśmy piersiowej spinającej taśmy barkowe na klatce piersiowej oraz dwóch taśm udowych spinających taśmy boczne z siedziskiem dookoła ud pilota. W zależności od typu i producenta uprząż ma wbudowany lub przypinany z tyłu, z przodu lub z boku system ratunkowy RSH.
Siedzisko jest to zazwyczaj płyta ze sklejki lub laminatu obłożona gąbką i umieszczona pod siedzeniem pilota. Od deski biegną między udami dwie taśmy spinające. Od spodu znajduje się duża kieszeń do worka balastowego na wodę lub do schowania plecaka transportowego. Z boku znajdują się różne kieszenie na wyposażenie dodatkowe. Z tyłu w pokrowcu jest umieszczony protektor.
Urządzenie służące do holowania pilota z paralotnią. Stalowy bęben z nawiniętą linką stalową lub syntetyczną jest napędzany poprzez sprzęgło silnikiem spalinowym. Przed bębnem zamocowana jest gilotyna do awaryjnego przecinania linki holu. Typowa długość linki 800-1300 m.
Często stosowana na terenach nizinnych oraz do szkoleń podstawowych. Technika startu znacznie różniąca się od startu w górach. Umożliwia osiągnięcie wysokości holu 500-800 m. Do obsługi wymagane jest przeszkolenie na wyciągarkowego.
Dwie taśmy zszyte pośrodku są zaczepiane o główne karabińczyki uprzęży. W miejscu zszycia znajduje się uchwyt z pętli stylonowej lub kółek metalowych do zaczepienia końca holu wyciągarki. Po wyholowaniu pilot pociąga za uchwyt wyciągając stylonową lub metalową zawleczkę i odpina koniec holu. Cena ~50 zł.
Jeżeli masa powietrza natrafi na przeszkodę terenową omija ją górą i bokami. Nas interesuje ta pierwsza część. Powietrze wnosi się na kilkadziesiąt/kilkaset metrów nad szczyt góry aby spłynąć za górą i spotkać się na zawietrznej stronie z częścią opływającą górę bokami, gdzie spotkamy się z turbulencją. Jeżeli skrzydło ustawimy nad zboczem półbokiem pod wiatr, będziemy mogli szybować bez napędu wzdłuż takiego zbocza wykorzystując efekt wznoszenia zwany właśnie żaglem. Efekt ten umożliwia latanie całymi godzinami i jest jedną ze stosowanych powszechnie technik dających dużo przyjemności z latania. Zalecane jest posiadanie speed-a.
Opracował: Sławomir Gmerek
sgmerek@um.szczecin.pl
